Zapory wodne należą do tych rodzajów budowli, które zawsze fascynują. Ich kształt, wysokość, a także rozpiętość napawają wizją i pytaniami w stylu: „co by było, gdyby woda je pokonała?”. Niepodważalny jest jednak fakt, że to jedne z najbardziej przełomowych konstrukcji inżynieryjnych na świecie.
Zapora – czyli co?
Zapora wodna to rodzaj budowli hydrotechnicznej. Jest ona barierą przegradzającą dolinę rzeki w celu spiętrzenia wody. Przeważnie betonowa, żelbetowa lub ziemna. Warto jednak podkreślić, że zapora wodna może być wybudowana dla różnych celów. Wśród nich możemy wyróżnić: ochronę przeciwpowodziową, produkcję energii elektrycznej, a także rezerwuar i pozyskanie wody, jak również walory rekreacyjne. Różnicę poziomów wody przed i za zaporą wykorzystuje się w elektrowniach wodnych do wytwarzania energii elektrycznej. Dla przykładu w elektrowniach szczytowo-pompowych energię elektryczną wytwarza się w dzień, gdy zapotrzebowanie na nią jest najwyższe, a w nocy, wykorzystując nadmiar mocy, turbiny uzupełniają wodę w zbiorniku, pompując ją ze zbiorników u podstawy zapory. Niemniej jednak zaporą wodną nazywamy również sztuczną przeszkodę wodną w postaci zatopionego lub zabagnienia terenu, utrudniającą przemieszczanie się wojsk. Zaporę tego rodzaju tworzy się przez zniszczenie: zapór, grobli, śluz itp. Dodając „szczyptę” historii, warto zauważyć, że pierwsze antyczne zapory wodne powstały w Mezopotamii i na Bliskim Wschodzie. Używano ich tam do kontrolowania poziomów wód Tygrysu i Eufratu, które podczas obfitych opadów deszczu stawały się nieprzewidywalne. Z kolei najstarsza znana zapora wodna znajduje się w Jawie w Jordanii, 100 km na północny wschód od Ammanu.
Największe zapory Europy
W Europie najbardziej znana jest włoska tama Vajont. Ma 262 metry wysokości. Rozpoznawalna jest także z powodu największej w historii katastrofy zapory wodnej, która wydarzyła się w 1963 roku. Wskutek obfitych opadów deszczu i osunięcia się brzegów, powstała fala 70-metrowej wysokości, która pędząc doliną poniżej zapory z prędkością blisko 100 km/h, zrównała z powierzchnią ziemi 5 miejscowości, zabijając blisko 2 tysiące osób. Wielu turystom znana jest również szwajcarska zapora Grande-Dixence znajdująca się na rzecze Dixence, w kantonie Valais, tworząca sztuczny zbiornik Dix. Gromadzona w nim woda jest doprowadzana sztolniami do elektrowni wodnych w dolinie Rodanu. Jej wysokość wynosi aż 285 metrów. Zaporą może również pochwalić się Gruzja. Betonowa zapora wodna zlokalizowana jest na rzece Inguri i ma 272 metry wysokości. Wskutek wybudowania tamy powstało sztuczne jezioro. Mieści się tam również elektrownia wodna, której część znajduje się na terytorium Abchazji. Zapora wodna Mooserboden znajduje się w Dolinie Kapruner Tal, na 2036 m. n.p.m. i składa się z dwóch ogromnych ścian zaporowych oddzielających Góry Höhenburg. Zapora została zbudowana w latach 1947–1955 i służy do wytwarzania energii elektrycznej.
Jak to jest na świecie
Okazuje się, że meksykańska tama Chicoasén jest głównym projektem wodnym tego kraju. Ziemna zapora wodna znajduje się około 19 kilometrów na północ od Tuxtla na rzece Grijalva. Ma ona 261 metrów wysokości i powstała w 1980 roku. Z kolei w Tadżykistanie znajduje się najwyższa na świecie zapora wodna, o wysokości 300 metrów. Usytuowana jest trzy kilometry od miejscowości Nurek, na rzece Wachsz. Powstała w latach 1961 – 1980. Najbardziej rozpoznawalny z filmów betonowy łuk rzeki Kolorado w Stanach Zjednoczonych, znany jest również jako Zapora Hoovera. Leży na granicy Arizony i Nevady. Ma 220 metrów wysokości (drugi najwyższy w USA) i 379 metrów długości. To dzieło wodne nosi imię prezydenta Hoovera, który zezwolił na jego budowę w latach 30-tych XX wieku. Tama służy do wytwarzania energii elektrycznej. Ze względu na dawne powodzie w rzece Kolorado, budowa tej tamy dla tego obszaru była konieczna. Z kolei zapora wodna Gordon to duża zapora łukowa z podwójną krzywizną i kontrolowanym przelewem. Położona nad rzeką Gordon w południowo-zachodniej Tasmanii w Australii, została zbudowana w latach 1974-1978. Tama Khlong The Dan, Tajlandia – budowa tej spektakularnej zapory wodnej została ukończona w 2005 roku. Zapora ma 93 metry wysokości, 2720 metrów długości i zajmuje pierwsze miejsce w zużyciu betonu do budowy – łącznie 5,5 miliona metrów sześciennych sprasowanego betonu. Jednak największą budowlą na świecie jest zapora Trzech Przełomów. Znajduje się na rzece Jangcy w prowincji Hubei, pomiędzy wąwozami Qutang, Wuxia i Xiling. W wyniku budowy zapory powstał zbiornik wodny o długości ponad 630 km, głębokości 175 m i powierzchni 1045 km kw.